Περί νηστείας

Η νηστεία είναι για όλους τους ανθρώπους.
Για όλες τις ηλικίες.
Για τα παιδιά, τους νέους, τους άνδρες, τις γυναίκες, τους γέροντες.
Η νηστεία ανακουφίζει τους εργαζόμενους και τους οδοιπόρουςΑυτό σαλπίζει το Άγιο Πνεύμα με το στό­μα του Μ. Βασιλείου.

«Γυναιξί δε ώσπερ ιό άναπνεϊν, ούτω και ιό νηστεύειν οικείον εστί  και κατά φύσιν. Οι παίδες, ώσπερ ιών φυτών τα ευθαλή τω της νηστείας ύδατι καταρδευέσθωσαν. Τοις πρεσβύτεροις κούφον ποιεί τον πόνον ή εκ παλαιού προς αυτήν οικείωσηις,  πόνοι γαρ εκ μακράς συνήθειας μελετηθέντες, αλυπότερον προσπίπτουσι τοις γεγυμνασμένοις. Τοις οδοιπόροις ευσταλής εστί συνέμπορος η νηστεία. Ώσπερ γαρ η τρυφή αχθοφορεϊν αυτούς αναγκάζει, τας απολαύσεις περικομίζοντας, ούιω κούφους ( = άνάλαφρους) και ευζώνους (=ευκίνητους) η νηστεία παρασκευάζει.
(Περί Νηστείας, Λόγος Β.’)

Είναι αναγκαία η τήρησι των νηστειών ;
Είναι αναγκαιοτάτη, έκτος αν ό πι­στός εμποδίζεται από βαρεία σωματική ασθένεια  και έχη άδεια του Πνευματικού του. Χωρίς τη νηστεία είναι αδύνατον στον άνθρωπο να μένη ενωμένος με τον Χριστό και την Εκκλησία Του. Ή νη­στεία είναι πρωτίστως υπακοή στον Χρι­στό, εκκοπή του ιδίου θελήματος, δηλαδή αληθής ταπείνωσι, και, δευτερευόν­τως, κακοπάθεια και άσκησι σώματος και ψυχής. Ό ΞΘ’ Κανών των Αγίων Αποστό­λων ορίζει για τή νηστεία σαφώς: «Εϊ τις Επίσκοπος, ή Πρεσβύτερος, ή Διάκονος, ή Υποδιάκονος, ή Αναγνώστης, ή Ψάλτης, την Αγίαν Τεσσαρακοστήν ου νηστεύει, η Τετράδα, η Παρασκευήν καθαιρείοθω. Εκτός ει μη δι` ασθένειαν σωματικήν έμποδίζοιτο. Εάν δε Λαϊκός ή, άφοριζέσθω». Δη­λαδή, όσοι κληρικοί δεν νηστεύουν, χω­ρίς να έχουν σοβαρούς λόγους υγείας, πρέπει να καθαιρούνται από την Ιεροσύνη, οι δε μη νηστεύοντες λαϊκοί πρέ­πει να αφορίζωνται. Οι συνέπειες του ανωτέρω Ιερού Κα­νόνος είναι άμεσες και αν ακόμη δεν επιβληθούν επισήμως στους παραβάτες οι προβλεπόμενες ποινές, λόγω αγνοίας ή ολιγωρίας τής Εκκλησιαστικής Αρ­χής. Μάλιστα στην περίπτωσι αυτή οι επιπτώσεις είναι οδυνηρότερες, διότι τότε αναλαμβάνει απ’ ευθείας ο Θεός την ποιμαντική αντιμετώπισι των εμπαιζόντων τα θεία κληρικών και των αδιαφόρων λαϊκών, όπως μας προειδοποιεί ο Άγι­ος Απόστολος Παύλος «Δει περισσοτέρως ημάς προσέχειν τοις ακουσθείσι, μη ποτέ  παραρρυώμεν. Ει γαρ ο δι’ αγγέλων λαληθείς  λόγος έγένειο βέβαιος, και πάσα παράδοσις και παρακοή έλαβεν ένδικον μισθαποδοσίαν , πώς ημείς εκφευξόμεθα τηλικαύτης αμελήσαντες σωτηρίας;»(Εβρ.2,2). Πρέπει όλοι μας να κατανοήσουμε ότι δεν αποτελούμε μέλη της Εκκλησί­ας μόνο με το να αυτοπροσδιοριζόμαστε ως πιστοί, δίνοντας διαπιστευτήρια στους εαυτούς μας ή με το να εξασφαλίζουμε την συγκατάθεση παραβατών κληρικών, αλλά με το να υπακούωμε «εν παντί» στις οδηγίες του Αγίου Πνεύματος, τις όποι­ες έχει καταγράψει επακριβώς η Αγία μας Εκκλησία δια των Θεοφόρων Αγίων Πατέρων μας .
Είναι απαραίτητο να νηστεύουμε όλες τις νηστείες καθ` όλη τη διάρκειά τους ;
Στο ερώτημα αυτό δίνει άπάντησι ένα άλλο ερώτημα: Είναι άραγε απαραίτητο να λαμβάνη ο ασθενής φάρμακα καθ’ όλο το διάστημα που του ώρισε ο γιατρός ή μήπως μπορεί να τα λαμβάνη μόνο για όσο διάστημα κρίνει ο ίδιος; Νομίζω πώς δεν μπορεί κανείς λο­γικός άνθρωπος να ισχυρισθή ότι είναι δυνατόν να βρει ο άρρωστος την υγεία του χωρίς να εφαρμόσει επακριβώς τις ο­δηγίες του γιατρού του και χωρίς να παίρνη τα φάρμακα του στη δοσολογία και στα τακτά διαστήματα που αυτός του ώρισε. Ενώ, όμως, υπάρχουν άνθρωποι, οι όποιοι δέχονται, πως η πρόωρη διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής δεν εξασφαλίζει την υγεία του ασθενούς, από την άλλη μεριά οι ίδιοι άνθρωποι υποστηρί­ζουν ότι δεν είναι αναγκαία η τήρησι από τους πιστούς ολοκλήρου του διαστή­ματος της νηστείας, που έχει ορίσει ό Θε­ός, ο Ιατρός των ψυχών και των σωμά­των, άλλ’ ότι επαφίεται στην κρίσι του καθενός να νηστέψη όσο αυτός νομίζει και κρίνει! Προφανώς αυτό συμβαίνει, διότι οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν ότι ή νηστεία είναι σωματικό και ψυχι­κό φάρμακο και τη θεωρούν ως ένα τυ­πικό θρησκευτικό καθήκον, που προξε­νεί σ’ αυτούς που την τηρούν μια εν πολλοίς άσκοπη ταλαιπωρία. Όμως η νηστεία είναι το φάρμακο για την ψυχική θεραπεία κάθε άνθρω­που, που γεννήθηκε στη γη μετά την πτώσι των Πρωτοπλάστων. Είναι φάρμακο, τό όποιο, όταν λαμβάνεται με την ευλο­γία του Χρίστου και της Εκκλησίας Του, δυναμώνει την ψυχική θέλησι του άνθρώπου, διότι καταπολεμά την ακράτεια, την ανασφάλεια, την ανυπομονησία, την δειλία, δηλαδή καταπολεμά όλα τα ψυχικά πάθη που γεννούν τις σαρκι­κές καταχρήσεις, την ασυδοσία, την αταξία, την ζήλια, το φθόνο, το θυμό, το μίσος και κάθε κακία, που κατεργάζεται ύπουλα την πλήρη αποδιοργάνωσι του ανθρώπου και τη διάλυσι της προσωπικότητός του.
Πολλοί λένε : «Η νηστεία έχει τυπικό, εφ’ όσον ορίζει ποια φαγητά και πότε επιτρέπονται κατά το διάστημα που διαρκεί. Άρα είναι απλώς ένα τυπικό καθήκον». Έχουν δίκιο ;
Το τυπικό δεν ταυτίζεται πάντοτε με το περιττό και το άχρηστο, όπως συ­νηθίζουμε να το εννοούμε στις μέρες μας. Τυπικό έχουν και τα φάρμακα. Έ­χουν τυποποιηθεί σε κάψουλες, σε αινέσιμα, σε ταμπλέττες, σε σκόνη κλπ. Ε­πίσης έχουν τυπικό ως προς την περιε­κτικότητα, το είδος των φαρμακευτικών ουσιών, την επιλογή ουσιών και οι δια­φοροποιήσεις αυτές δεν αφορούν μόνο διαφορετικές παθήσεις άλλα και την ίδια πάθησι, την οποία παρακολουθούν και αντιμετωπίζουν στα διάφορα εξελικτικά στάδια της. Έτσι και ή νηστεία, ως θεραπευτι­κή αγωγή ψυχής και σώματος που είναι, έχει τυπικό. Έχει διάρκεια, περιοδικό­τητα, επιλογή απλών τροφών και αποχή από όλα τα λιπαρά και τοξινούχα εδέσματα. Ή νηστεία με την επιλογή των απλών τροφών «υποπιάζει» (=κατευνάζει) και «δουλαγωγεϊ» το σώμα με σκοπό να αναδειχθή ο νους ηγεμόνας του άνθρω­που και όχι οι άτακτες ορμές του. Συγ­χρόνως αυτή ή δουλαγωγία του σώματος, που γίνεται δια της υπακοής στο διαιτο­λόγιο που μας παρέδωσε ο Θεός, ευεργε­τεί και το σώμα και του χαρίζει υγεία, ευρωστία και μακροβιότητα.
Καθαρή καρδία ή νηστεία τροφών ;
Αυτός ό λογισμός παρουσιάζεται με τρόπο έντεχνο και ύπουλο και γι` αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και άμεση άντιμετώπισι. Τι ζητάει, λοιπόν, από μας ο Θεός; Καθαρή καρδιά ή νηστεία τροφών; Η απάντησι της Εκκλησίας μας είναι απλή και ξεκάθαρη: Ο Θεός μας ζητάει και τα δύο. Και καρδιά καθαρή και νηστεία τροφών. Γιατί μια από τις βασικές προϋπο­θέσεις για την απόκτησι καθαρής καρδί­ας άλλα και για τη διατήρησι της καθα­ρότητας της είναι και η νηστεία των τρο­φών. Και να, γιατί: Ο άνθρωπος αποτελείται από σώμα και ψυχή. Ούτε μόνο άυλος είναι, ούτε μόνο σωματικός. Είναι μία ψυχοσωματι­κή ενότητα και κατά συνέπεια, το σώμα επηρεάζει την ψυχή και η ψυχή το σώ­μα. Όσο το σώμα τρέφεται αυθαίρετα και απολαμβάνει αυθαίρετα, αδιαφορώντας για τις οδηγίες, που έδωσε ο Θεός για την καλή λειτουργία του, τόσο η ψυχή αποδυναμώνεται, γίνεται εγωιστική, απάνθρωπη, καχεκτική, κομπλεξική, απρόθυμη για το καλό, βρωμίζεται, αναστατώνεται και υποφέρει. Αυτό επιβεβαιώνεται καθημερινά στην πράξι. Μας το έχει άλλωστε εξηγήσει πολύ καθαρά και ο Απόστολος Παύλος, λέγοντας: «Ει ο έξω άνθρωπος ( = το σώμα) φθείρεται (=αδυνατίζει με την νηστεία και την άσκησι) ό έσωθεν (=ή ψυχή) άνακαινούται ημέρα και ήμερα»(Β΄κορ. 4.16). Συμπέρασμα: Για να καθαρισθή η καρδιά μας και να κυβερνάη η ψυχή μας με τις οδηγίες του Θεού όλον τον εαυτό μας, απαραίτητη προϋπόθεσι είναι και η σωματική νηστεία των τροφών. Άλλα και για να διατηρήται η  καρδιά μας καθαρή δεν πρέπει ποτέ να διακόψουμε τη νηστεία των τρο­φών. Εξίσου απαραίτητη είναι βεβαίως και η νηστεία της ψυχής, «η ιών κακών αλλοτρίωσις, εγκράτεια γλώσσης, θυμού α­ποχή, επιθυμιών χωρισμός, καταλαλιάς, ψεύ­δους και επιορκίας», αλλά γι` αυτήν τη νηστεία δεν είναι ανάγκη να ειπούμε πολλά, διότι, τουλάχιστον οι πιστοί, δεν τολμούν να την αρνηθούν και να την πολεμήσουν.
Πώς πρέπει νά νηστεύωνται οι Τετάρτες και οι Παρασκευές του έτους ;
Οι Τετάρτες και οι Παρασκευές του έτους έχουν ίση νηστεία με την Μ. Τεσ­σαρακοστή και γι` αυτό πρέπει να νη­στεύουμε κατ` αυτές και το λάδι και το κρασί, εκτός αν υπάρχει «κατάλυσις οίνου και ελαίου» ή «κατάλυσις ιχθύος» ή «κατάλυσις εις πάντα». Ο μέγας Πατήρ της Εκκλησίας μας άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ανακεφαλαιώνοντάς μας την εν προκειμένω δι­δασκαλία των Αγίων Συνόδων και των Αγίων Πατέρων γράφει: «Επειδή ο Ν’ (50ος¹) Κανών της εν Λαοδικεία προστάζει να ξηροφαγούμεν όλην την Τεσσαρακοστήν, καθώς ο θείος Επιφάνιος αιρέσει σε λέ­γει, εν τη Τεσσαρακοστή νηστεία, ξηροφαγία και αγνεία. Ο δε ΞΘ’ Αποστολικός Κα­νών, εις τον λόγον της νηστείας συνηρίθμησε την Τετράδα και την Παρασκευήν με την Τεσσαρακοστήν, λοιπόν και η νηστεία εκάστης Τετράδος και Παρασκευής δια ξηροφαγίας πρέπει να γίνηται παρόμοια με την νηστείαν της Τεσσαρακοστής. Ξηροφαγία δε είναι να τρώγη τινας άπαξ της ημέρας εις την εννάτην ώραν (δηλ. 3 τό μεσημέρι), χω­ρίς να εσθίη ελαίον ή να πίνη οίνον. Συμμαρτυρεί δε τη αληθεία ταύτη και ο Θείος Επιφάνιος λέγων» «Νηστεία Τετράδη και Προσαββάτω, ήτοι Παρασκευή έως ώρας εννάτης». Λέγει δε και ο Θεοφόρος Ιγνάτιος εν τη προς Φιλιππησίους αυτού επιστολή «Τεσσαρακοστήν μη εξουθενείτε, μίμησιν γαρ περιέχει της του Κυρίου πολιτείας. Με­τά την του πάθους εβδομάδα, μη παροράτε Τετράδα και Παρασκευήν νηστεύοντες, πένησιν επιχορηγούντες την περίσσειαν»». Και καταλήγει ο άγιος Νικόδημος: «Ας μη παραλογίζωνται λοιπόν τίνες λέγοντες, ότι η νηστεία Τετράδος και Παρασκευής δεν είναι νομοθεσία Αποστολική. Ιδού γαρ οι Απόστολοι οπού εις μεν τους Κανόνας αυ­τών συναριθμούσι ταύτην με την νηστείαν της Μεγάλης Εβδομάδος. Διότι είναι γεγραμμένον εις αυτούς «χρη νηστεύειν μεγάλην εβδομάδα, και Τετράδα και Παρασκευήν». Αλλά τι είπον ότι νομοθετούσιν αυτήν οι Απόστολοι; Αυτός ο Ίδιος ο Χριστός την νηστείαν των δύω ημερών τούτων ενομοθέτησε. Και ότι τούτο είναι αληθές, άκουσον αυ­τών των αγίων Αποστόλων, τι λέγουσιν εις τας διαταγάς βιβλ. ε’ κεφ. ιδ’: «Παρήγγειλεν ημίν αυτός νηστεύειν Τετράδα και Παρα­σκευήν»» (Πηδάλιο ν, Ερμηνεία ΞΘ’ Κανόνος των Άγ. Αποστό­λων).
Ό μακαριστός Γέροντας μας, ό π. Σίμων Αρβανίτης, είχε κάποτε συζήτησι με ένα κληρικό Θεολόγο, ο οποίος επέμενε ότι καθ’ όλες τις Τετάρτες και τις Παρασκευές του έτους καταλύεται λάδι και κρασί. Ενώ δε ο Γέροντας του ανέπτυξε όλα όσα αναφέρονται στο «Πηδάλιον», αυτός εξακολουθούσε να αντιλέγει άνευ ουσιαστικών επιχειρημάτων. Τότε ο απόφοιτος της Γ’ Δημοτικού αλλά θεόσοφος π. Σίμων τον ερώτησε: —«Ευ­λογημένε άνθρωπε, δεν έχεις διαβάσει στο Ωρολόγιον σε μνήμες αγίων που γράφει: »Κατάλυσις οίνου και έλαίου»; »Αν έτρωγαν λάδι όλες τις Τετάρτες και τις Παρασκευές θα γινόταν αυτή η διευκρίνησι;» Ό κληρικός όμως δεν υποχωρού­σε και θριαμβευτικά του απάντησε: — «π. Σίμων, το γράφει για τις περιπτώ­σεις που συμπίπτουν οι ημέρες αυτές σε κάποια νηστεία, οπότε είναι προφανές ό τι σε περιόδους νηστειών και μόνο δεν καταλύουμε λάδι και κρασί τις Τετάρτες και τις Παρασκευές». Ο άγιος Γέ­ροντας τότε, είπε τον τελευταίο και αποφασιστικό του λόγο:  — «Είναι δυνατόν να συμπέσιι ποτέ νηστεία κατά τον μή­να Ιούλιο; Όχι βέβαια. Και όμως! Ό Ι­ούλιος έχει πλήθος καταλύσεων, που μας επιβεβαιώνουν ότι άνευ εορτής με­γάλου άγιου οι Τετάρτες και οί Παρα­σκευές είναι ημέρες αυστηράς, δηλαδή ανελαίου, νηστείας»!
Πηγή: ΝΗΣΤΕΙΟΔΡΟΜΙΟΝ του π. Βασιλείου Βολουδάκη , εκδόσεις ΥΠΑΚΟΗ